ردیف آوازی چیست؟
با توجه به مبادله علم موسیقی در طول تاریخ، بسیاری از حالت‌های موسیقی کلاسیک ایران مربوط به فرهنگ‌های همسایه هست. موسیقی کلاسیک ایرانی همچنان در طول تاریخ به‌عنوان یک ابزار معنوی عمل می‌کرده و فقط برای تفریح و خوش گذرونی نبوده. در این مقاله میخواهیم راجع به ردیف آوازی که یکی از مباحث مهم در آموزش آواز است صحبت کنیم و بگوییم که ردیف در موسیقی چیست ؟ پس با ما همراه باشید
این موسیقی در بیشتر موارد به نخبگان اجتماعی تعلق گرفته در مقابل موسیقی عامیانه قرار دارد که موسیقی عامیانه توسط همه‌ی افراد جامعه استفاده می‌شه. اگر بخواهیم در مورد سابقه توسعه موسیقی در ایران صحبت کنیم، این موضوع به هزاران سال پیش برمی‌گردد.
اسناد باستان شناسی منسوب به تمدن‌های “پیش از ایران” ، مانند ایلام در جنوب غربی و آکسوس در شمال شرقی، نشان می‌دهد که سنت‌های موسیقی در ایران مربوط به دوران مابقل تاریخ هست.
همون طور که می‌دانید موسیقی از ابعاد بسیار متنوعی برخوردارست و شما می‌توانید با توجه به سیلقه و علایق خود یکی از این ابعاد را برای تمرین و یادگیری انتخاب نمایند. کشور ما به‌عنوان یکی از اصیل‌ترین تمدن‌های دنیا، از سبک موسیقی با اصالتی نیز برخوردار است.
شما به‌عنوان یک فرد خواننده یا علاقمند به خوانندگی و با هویت ایرانی، نیاز دارید موسیقی ملی و آوازی خود را بشناسید. به‌طور کلی آواز در موسیقی ایرانی معنا و مفهوم وسیعی دارد. لغت آواز در فرهنگ لغت‌های معروف مانند دهخدا، با معنای متفاوتی همچون آوا، نغمه و صوت ذکر شده.
اما این اصطلاح در میان موزیسین‌ها معنای متفاوت‌تری دارد و آن‌ها از اصطلاحاتی مانند آواز دشتی یا آواز افشاری استفاده می‌کنند. این اصطلاحات در ردیف‌های آوازی قابل توضیح هستن. در ابتدای کار لازمه که با ردیف آوازی آشنا بشیم و بدانیم که ردیف‌های آوازی چیست و مشتقات آن چه می باشد؟
ردیف آوازی چیست ؟
موسیقی ملی و موسیقی کلاسیک ایرانی دو قسمت کلی دارد که با نام ردیفِ سازی و ردیف آوازی شناخته می‌شوند. ردیف (موسیقی) مجموعه‌ای از ملودی‌ها و نغمات است که با نظم و ترتیب خاصی در کنار یکدیگر هم چیده و تدوین شده‌اند.
اولین ردیفی که در ایران بوجود آمده است به علی اکبر خان فراهانی منسوب می‌شود. این ردیف یک ردیف سازی بوده و در دوران قاجار تدوین شده است .
بعد از آن میزرا عبدالله به‌صورت رسمی”ردیف سازی “را ارائه می‌دهد. در کنار ردیف سازی ، ردیف آوازی نیز تدوین شده است. در ردیف آوازی ما هفت دستگاه و پنج آواز داریم. آواز‌ها از دستگاه‌ها مشتق می‌شوند که در ادامه به توضیح آن‌ها می‌پردازیم. هفت دستگاه عبارتند از؛ شور، ماهور، نوا، همایون، سه گاه، چهار گاه، راست پنجگاه.
معرفی دستگاه‌های موسیقی برای ردیف موسیقی
سازهای موسیقی ایرانی یا آلات موسیقی ایرانی را می‌توان به‌طور کلی به سه دسته کلاسیک، غربی و محلی طبقه‌بندی کرد. اکثر آلات موسیقی ایرانی در کشورهای امپراتوری سابق در سراسر خاورمیانه قفقاز، آسیای مرکزی و از طریق سازگاری، روابط و تجارت در اروپا و مناطق آسیا گسترش یافته‌اند. در دوران باستان، جاده ابریشم نقش مؤثری در این توزیع داشته.
دلیل اینکه می‌گیم آواز از دستگاه مشتق می‌گیرد این است که آواز‌ها از درجات و فواصل آن دستگاه گرفته می‌شوند. هر کدام از این آواز‌ها و دستگاه‌ها یک سری گوشه دارند.
گوشه‌ها ملودی‌هایی هستند که در طی زمان در ردیف‌های آوازی قرار داده شده‌اند و با یک نظم و ترتیبی از یک نقطه پایین که معمولاً با نام “در آمد” شناخته می‌شود، آغاز می‌شود. در نهایت از درجات پایین این دستگاه آواز‌ها خوانده می‌شوند و آرام آرام به اوج آن می‌رسند.
دستگاه شور
دستگاه شور یکی از بزرگترین و محبوب ترین و زیباترین ترکیب‌های آوازی موسیقی کلاسیک ایرانی هست. کاربرد دستگاه شور در موسیقی ایرانی بسیار زیاده و از این دستگاه برای ساخت ترکیبات شاد و پر انرژی استفاده می‌کنند. آواز‌های ساخته شده به‌وسیله این دستگاه در مهمانی‌ها و جشن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. نام دستگاه شور هم از این ویژگی گرفته شده و به معنی نشاط و شادی هست.
مشتقات دستگاه شور شامل چند آواز با نام‌های دشتی، ابوعطا، بیات ترک و افشاری است. دستگاه شور بر دو دستگاه نوا و سه گاه نقش مؤثری می‌گذارد. شور جز دانگ‌های اصلی در موسیقی کلاسیک ایران شناخته می‌شود. سابقه دستگاه شور به چند صد سال قبل بر می‌گرده و یکی از قدیمی‌ترین دستگاه‌های موسیقی ایرانی است.
دستگاه ماهور
دستگاه ماهور هم مثل دستگاه شور، قطعات شاد بسیار زیادی دارد و در ردیف آوازی شاد به حساب می‌آید. این دستگاه از نظر درجات و فواصل، به گام ماژور در موسیقی غربی شباهت دارد. تاریخچه دستگاه ماهور به تمدن هند و ایران می‌رسد اما بیشتر به اساتید موسیقی کلاسیک ایران منصوب داده می‌شود.
به‌طور کلی برای شروع یادگیری این سبک از موسیقی و آموزش ردیف آوازی ایرانی، از دستگاه ماهور آغاز می‌کنیم که به عنوان یکی از مهم‌ترین دستگاه‌های موسیقی محسوب می‌شود. موارد بسیار زیادی از دستگاه ماهور در سابقه موسیقی ایرانی وجود دارد که یکی از این موارد تصنیف زیبای “مرغ سحر”هست.
دستگاه نوا
دستگاه نوا یکی‌دیگر از مقام‌های آواز محسوب می‌شود. دستگاه نوا و شور از جهاتی به یکدیگر شباهت دارند. دستگاه نوا از نظر فواصل و درجات هم با آواز بیات اصفهان شباهت دارد و مانند گام مینور تئوریک در موسیقی غربی است.
به طور کلی دستگاه نوا آهنگی متوسط و آرام دارد و مانند دو دستگاه قبلی در دسته موسیقی‌های شاد و پر شور قرار نمی‌گیرد. دستگاه نوا برای اشعار معنوی و عارفانه مانند، حافظ، سعدی و به خصوص مولانا بسیار مناسب هست و در گذشته نیز در محافل عرفانی و شعر خوانی مورد استفاده قرار می‌گرفته.
دستگاه همایون
دستگاه همایون یکی از اصیل ترین و قدیمی‌ترین ردیف‌های آوازی به‌شمار می‌رود. دستگاه همایون از نظر فواصل و درجات به دستگاه شور شباهت دارد.
از مشتقات این دستگاه می‌توان به آواز شوشتری و آواز بیات اصفهان اشاره کرد. دلیل نام گذاری همایون برای این دستگاه این است که حالتی شاهانه و سلطنتی دارد و در زمان‌های قدیم در مجالس مهم دربار مورد استفاه قرار می‌گرفته. معنی دیگر دستگاه همایونی مبارک و خجسته بودن هست. آهنگ این دستگاه حالت غمگین و محزونی دارد و از یک گام بالارو و پایین رو تشکیل شده.
دستگاه سه گاه
دستگاه سه گاه نیز یکی از مقام‌های آواز موسیقی ایرانی هست. یکی از مشتقات دستگاه سه گاه آواز افشاری است. این دستگاه از گوشه‌های مهمی تشکیل شده که شامل، مخالف، مغلوب، حصار، درآمد و زنگ شتر است.
دستگاه سه گاه علاوه‌بر موسیقی ایرانی در موسیقی عربی و ترکی نیز استفاده می‌شود. آهنگ این دستگاه از نظر احساسی، حالتی مغموم و غمگین دارد. از آثار تولید شده با دستگاه سه گاه می‌توان به موسیقی زیبا و گوش نواز “رسوای دل” با صدای استاد محمد رضا شجریان اشاره کرد. یکی از اولین آثار تدوین شده با این ردیف آوازی اثر ” مرا عاشقی شیدا” با صدای استاد بنان است.
دستگاه چهار گاه
دستگاه چهارگاه نسبت به سایر دستگاه‌ها، کمی متفاوت‌تر به نظرمی‌رسد که این تفاوت از نام آن نیز معلوم می‌شود. نام این دستگاه با نام مقاوم‌های آوازی قدیمی موسیقی ایران یکی نیست و این ویژگی بر خلاف سایر دستگاه‌های موسیقی ایرانی هست.
موسیقی چهارگاه تنها محدود به ردیف آوازی موسیقی ایرانی نیست و در موسیقی عربی هم دیده می‌شود. این دستگاه موسیقی از گوشه‌هایی تشکیل شده که گاهی اوقات تداعی کننده حالت غم و اندوه و گاهی نیز نشان‌دهنده شادی و نشاط هست. از لحاظ فواصل و درجات گوشه‌ها با دستگاه سه گاه نیز شباهت‌هایی دارد.
دستگاه راست پنجگاه
به اعتقاد برخی از اساتید نام دستگاه راست پنجگاه با هیچ از ردیف‌های آوازی دیگر مطابقت ندارد و به‌عنوان یک نام تازه و جدید شناخته می‌شود. برای اولین‌بار نام این دستگاه در دوران قاجاریه آمده است. نواختن و اجرای دستگاه راست پنجگاه یکی از سخت‌ترین کارها هست که توسط نوازندگان و هنرمندان انجام می‌گیرد.
نواختن این دستگاه تنها توسط خوانندگان و نوازندگان ماهر و با سابقه صورت می‌گیرد. این دستگاه با قواعد ماژور تئوریک در موسیقی کلاسیک غربی شباهت‌های زیادی دارد. علت دشواری این دستگاه به در جات و فواصل موجود در آن بستگی دارد. داشتن کوچکترین خطا و اشتباه در این فواصل باعث جابه جا شدن این دستگاه با دستگاه‌های دیگه می‌شود.
و در آخر
ممکنه تا به الان براتون این سوال پیش اومده باشه که چرا ما باید ردیف‌های آوازی رو به این صورت یاد بگیریم و یا اصلا چرا این ردیف‌ها رو مدون ساخته‌اند؟
دو دلیل عمده وجود دارد، اولین دلیل مربوط به این موضوع هست، زمانی که چیزی مدون می‌شود، آموزش و یاد گیری آسان تر و راحت تر می‌شود و دلیل دیگر تدوین ردیف باعث می‌شود که این گنجینه موسیقی ایرانی از فراموشی مصون بمونه و بتونیم سینه به سینه اون رو انتقال دهیم.
زیبایی موسیقی ایرانی طی سالیان سال و با تلاش و کوشش هنرمندان بسیار زیادی بوجود اومده و به همین دلیل جز یکی از اصیل‌ترین وکهن‌ترین موسیقی‌های دنیا شناخته می‌شود. با آموزش و یادگیری موسیقی ایرانی به ماندگاری آن کمک کنیم و سعی کنیم که مردم سراسر دنیا رو با این موسیقی زیبا و گوش نواز آشنا کنیم.
تست صدا و آموزش خوانندگی در آکادمی پورپروین
ما در آکادمی خوانندگی پورپروین علاوه بر گرفتن تست صدا ، در کلاس خوانندگی و پکیج جامع دوره آموزش خوانندگی پورپروین به طور کامل و جامع تمامی نکات مربوط به موسیقی که باید بدانید را توضیح و آموزش می دهیم
سلام وهزاران درودبی پایان به شما که درراستای آموزش وحفظ میراث گرانبهای موسیقی ملی وکهن ایران عزیز در تلاشید . از مقاله پرمغز و جامع شما استفاده ولذت بردم . ⚘??⚘?پاینده باشید ?⚘??